Page 27 - Yıldız'da Yaşam-Strateji Özel Sayısı

ucuz hem de taşıma maliyeti bu kadar yüksek olmadığı için çok avantajlıydı. Şimdi özelikle oralarda yapılan üretimlerin sürdürülebilirlik, yönetişim ve lojistik açısından problemli yanları var. Dolayısıyla şirketlerin oradaki eski üretim avantajları artık yok. Belli başlı şirketlerin hem coğrafi olarak yakınlığı hem de Türkiye’deki karbon ayak izinin nispeten daha düşük olması nedeniyle üretimlerini buraya kaydırmaya başladığını görüyoruz, bu ileride devam edebilir. Bunun Türkiye’de de sanayi dönüşümü için çok önemli bir avantaj sağlayacağını düşünüyorum. Türkiye’deki büyük şirketler, özellikle holdingler, bu dönüşüm ihtiyacının
farkındalar. Siz Türkiye’de çimento, seramik ya da x, y, z ürünlerini üretip Avrupa’da satacaksanız Yeşil Mutabakat nedeniyle bunu çevresel, sosyal ve kurumsal sürdürülebilirlik tanımlarına uygun üretmelisiniz; filtrasyonu ona göre yapmak, üretim metodolojisini ona göre kurmak, çalışma koşullarını buna göre oluşturmak, çevre değerlendirmesini buna göre yapmak zorundasınız. Büyükler zaten bunun farkında ve o dönüşüm
için çalışıyorlar. Bizdeki temel sorun, ekonominin ve şirket yapılarının genellikle çok küçük firmalardan oluşması. Avrupa Birliği’nin bu konuda fonları var, EBRD
ve IFC gibi kurumların ciddi anlamda
destekleyici olduğunu biliyoruz. Biraz fonlamayla, önümüzdeki dönemde buraları yakından izlemek durumundayız. Ben kamunun da bunun farkında olduğunu, hükümetin de bu konuda
çok çalıştığını biliyorum. Müktesebat konusundaki uyum aşamasında da fena bir yerde değiliz bence. Hâlâ alınacak çok yol var ama gerek yatırım teşvikleri gerek sağlanan avantajlar gerekse hukuki altyapı açısından ciddi bir esnekliğimiz var. Bunun Türkiye için de iyi bir fırsat oluşturacağını düşünüyorum.
KRİPTO VARLIKLARIN GİDİŞATI NASIL OLACAK?
Kripto varlıklarda tartışmanın gittiği düzlemi doğru bulmuyorum. Bundan sonra varlığını sürdürür mü, sürdürmez mi tartışmasını artık çok geride bıraktığımızı, kripto paraların insanlığın gelecekte kullanacağı, tartışacağı ve ekonomik hayata entegre edeceği bir yapı olarak kabul görmesi gerektiğini düşünüyorum. Şu anda kripto varlıklarla ilgili tartışma tamamen bunların değerinin artışı üzerine kurulu. Bu Merkeziyetsiz Finans (DeFi) ile başladı fakat bu DeFi uygulamaları işin bir bacağı. Arkasından NFT geldi, NFT’lerde mantık aynı ama platform bambaşka. Ne kadar çok insan bir varlık için inançlı bir şekilde para koymaya razıysa bunların fiyatı bu kadar yukarı gidiyor; buradaki tartışma hep değer üzerinden ilerliyor. Bunların arkasından gelen Metaverse de farklı ilerlemiyor. Burada tartışılması gereken konular şöyle; blockchain uygulamalarının normal hayata entegrasyonu, şirketler arası ilişkilere entegrasyonu, akıllı kontratların hayat entegrasyonu... Ben bunları çok değerli buluyorum. Bence bunların üzerine geliştirilmiş uygulamalar ve yapılar varlıklarını sürdürecek. Ayrıca burada otoyol olarak tabir edebileceğimiz, üzerine sistem inşa edilebilen Ethereum, Avalanche veya Solana gibi yapılar varlıklarını muhtemelen güçlenerek sürdürecekler. Burada şunu görmek lazım: Bu şirketlerin çoğu bir içsel değer yaratmıyor. Ne demek bu? Bir şirketin ya da bir işletmenin değerinin ne olduğunu anlayabilmeniz için gelecekte
elde edebileceği değeri bilmeniz lazım. Bu değeri bir noktadan sonra bugünkü fiyatlamaya indirip oradan bir değerlemeye ulaşırsınız. Kripto varlıkların çoğunda o içsel değer yok. Bunların çoğu gelecekte blockchain zincirinin herhangi bir noktasında bir şeyi değiştirmeye, tamir etmeye, kolaylaştırmaya dönük fikirler ve çoğu başarısız olacak. Buralara yatırılan paraların da çoğu yok olacak.
Ama doğruları, gelişim potansiyeli barındıranlar, varlığını sürdürecek. O yüzden bence kripto varlıklar herkesin yatırım yapacağı bir tür değil, herkesin para kazanmaya amiyane devam edebileceği bir yapı da değil. Warren Buffett’in
bir kitabında; “Nasıl çok para kazandım? Bilmediğim
hiçbir şeyi alıp satmadım.” diyor. Öğrenip yatırım yapan, aldığı riski üstlenen yatırımcıya hiçbir şey olmaz; ne alıp sattığınızı mutlaka bilmeniz lazım. Bu hisse senedi alırken de kripto varlıklarda da aynı. Buna girerken hayatın neresini değiştirmeye talip olduğunu, büyüklüğünü ve içeriğini bilmenizde fayda var. Bugün bir şaka parası, bir anda size bire iki bin, bire üç bin kazandırabiliyor; bu çok anormal ve sürdürülebilir değil. Bir kişinin şakasıyla yürüyen bir şeyin herhangi bir değer barındırması çok inanılmaz geliyor bana ama böyle yürüyen bir piyasa var. İnsanlar riskin farkında oldukları, kaybetmeye razı oldukları parayla işlem yaptıkları sürece bir problem olmaz ama evi, barkı satıp “kriptoya basmak” yürüyecek bir sistem değil tabii ki.
YILDIZ’DA YAŞAM STRATEJİ ÖZEL SAYISI 25